Οι μεταρρυθμίσεις στη δημόσια διοίκηση

Της Όλγας Μούσιου - Μυλωνά

(Κείμενο στη Συνδιάσκεψη της 3ης Σεπτέμβρη 2011 – Εργαστήριο για τη Δημόσια Διοίκηση)

Βρισκόμαστε στην καρδιά μιας πολυδιάστατης παγκόσμιας κρίσης, που είναι οικονομική, κοινωνική, θεσμική και πολιτική, όπου κλονίζεται συθέμελα η αξιοπιστία του πολιτικού συστήματος και οι δημοκρατικοί θεσμοί. Η χώρα μας μέσα σε ένα διεθνές ρευστό οικονομικό περιβάλλον αντιμετωπίζει τις συνέπειες από τις χρόνιες παθογένειες του πολιτικού μας συστήματος, που χαρακτήρισαν την πρόσφατη ιστορία μας και διογκώθηκαν σε πρωτοφανή βαθμό την πενταετία 2004-2009. Οι στρεβλώσεις της οικονομίας και του τρόπου οργάνωσης της κοινωνίας δημιούργησαν ένα πελατειακό συγκεντρωτικό κράτος, η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας μας μειώθηκε τραγικά, η σπατάλη και η διαφθορά διογκώθηκαν, η απαξίωση του πολιτικού συστήματος επεκτάθηκε και η εμπιστοσύνη στους θεσμούς μειώθηκε.
Υφιστάμεθα πλέον τις συνέπειες ενός μη βιώσιμου μοντέλου οικονομίας, το οποίο ακολουθήσαμε για δεκαετίες και που βασικά χαρακτηριστικά του ήταν η απουσία πρωτογενούς και δευτερογενούς παραγωγής, η κακοδιαχείριση του δημοσίου πλούτου, η εκτεταμένη σπατάλη, η κοινωνική και φορολογική ανισότητα και η δημόσια και ιδιωτική υπερκατανάλωση. Ένα γραφειοκρατικό, αδιαφανές και σπάταλο κράτος με ακριβή αλλά ανεπαρκή κοινωνική προστασία, με κρατικοδίαιτη επιχειρηματικότητα και με ελλιπή προστασία και αξιοποίηση της κληρονομιάς μας.
Μέρος της λύσης των μέγιστων προβλημάτων που αντιμετωπίζουμε ως χώρα αποτελεί η εξυγίανση του δημόσιου τομέα και η δημιουργία ενός κράτους ανοιχτού, λειτουργικού, αποτελεσματικού και ευέλικτου το οποίο μακριά από τη γραφειοκρατία, την πελατειακή λογική και την εχθρική αντιμετώπιση του πολίτη, που θα λειτουργεί στηριγμένο στη δημόσια διαβούλευση και τη συμμετοχή των πολιτών, με διαφάνεια και λογοδοσία και μοναδικό γνώμονα τη βελτίωση της καθημερινότητας των πολιτών και την ανάπτυξη της χώρας. Πρέπει να στοχεύσουμε στην οργάνωση ενός κράτους που θα παραγάγει δημόσιες πολιτικές και θα παρέχει δημόσιες υπηρεσίες με ποιότητα, ταχύτητα και επιτυχία σε όλους τους πολίτες.
Αποτελεί, λοιπόν, κοινό τόπο η διαπίστωση ότι χρειαζόμαστε μια Δημόσια Διοίκηση με ευνομία, λειτουργικότητα και δικαιοσύνη, που να είναι πραγματικά στη υπηρεσία του πολίτη. Γιατί βασική προϋπόθεση ενός ευνομούμενου κράτους είναι η αποτελεσματική δημόσια διοίκηση, που ανταποκρίνεται στις ανάγκες του πολίτη και περιλαμβάνει τις διαδικασίες από το επιτελικό στο εφαρμοστικό στάδιο, ώστε να διευκολύνεται η κρίσιμη ροή από την λήψη μιας πολιτικής απόφασης και τη θεσμική της κατοχύρωση έως την εφαρμογή της και τις συνέπειές της στην κοινωνία. Για την εξυγίανση της Δημόσιας Διοίκησης απαιτούνται σημαντικές διαρθρωτικές αλλαγές στην Κεντρική Διοίκηση, δηλαδή στα Υπουργεία και στους σημαντικούς εποπτευόμενους φορείς, ώστε να επιτευχθεί:
1. Διασύνδεση της Κεντρικής διοίκησης με τις αποκεντρωμένες διοικητικές δομές και των Ο.Τ.Α. με τις περιφερειακές αυτοδιοικήσεις. Χρειάζεται εκσυγχρονισμός και ανανέωση του μοντέλου διοικητικής διάρθρωσης της χώρας και ανάπτυξη ενός νέου σχήματος συνεργασίας ανάμεσα στις διάφορες βαθμίδες της διοίκησης και της αυτοδιοίκησης, ώστε να παγιωθεί και να εμπεδωθεί ο επιτελικός χαρακτήρας του κράτους.
2. Μέτρα για τη δίκαιη και αξιοκρατική εξέλιξη και αξιοποίηση του Ανθρώπινου Δυναμικού. Η πλήρης καταγραφή, αξιολόγηση, αναβάθμιση και ορθολογική ανακατανομή και διαχείριση των ανθρωπίνων πόρων της Δημόσιας Διοίκησης είναι προϋποθέσεις για μια ριζική αναμόρφωση του κράτους, για την γεφύρωση του χάσματος μεταξύ διοίκησης και κοινωνίας.
Η ολοκλήρωση του Εθνικού Μητρώου Δημοσίων Υπαλλήλων, με την απογραφή όλων των υπαλλήλων του δημόσιου τομέα (ήδη ολοκληρώθηκε) και την αποτύπωση - χαρτογράφηση των δυνατοτήτων τους (αντικειμενικά προσόντα, επιστημονική κατάρτιση, εμπειρία, επιμορφωτικές ανάγκες, κλπ.) συναρτούν τις διαστάσεις μιας νέας φιλοσοφίας αξιοποίησης του ανθρώπινου δυναμικού με κριτήριο τις ικανότητες και τα προσόντα του καθενός.
3. Ενιαία Αρχή Πληρωμών στο δημόσιο και νέο Ενιαίο Μισθολόγιο, με στόχο την καλύτερη παρακολούθηση της μισθοδοσίας, την ισονομία και δικαιοσύνη στις αμοιβές και την ακριβή αποτύπωση των αμοιβών και κάθε είδους αποζημιώσεων των δημοσίων υπαλλήλων.
4. Επιμορφωτικές δράσεις, πρακτικές επανακατάρτισης και δια βίου μάθησης για το ανθρώπινο δυναμικό της διοίκησης και πρωτοβουλίες για τη βέλτιστη αξιοποίηση των δυνατοτήτων του προσωπικού με βάση τα προσόντα, την εμπειρία και τις ικανότητές του και, βεβαίως, τις πραγματικές κοινωνικές ανάγκες.
5. Αξιολόγηση στη Δημόσια Διοίκηση και κίνητρα παραγωγικότητας. Ήδη ψηφίστηκε και εφαρμόζεται νέο σύστημα επιλογής προϊσταμένων οργανικών μονάδων με αντικειμενικά και αξιοκρατικά κριτήρια. Η αξιολόγηση των υπαλλήλων θα πρέπει να έχει διαμορφωτική στόχευση, ώστε να τους διευκολύνει στη διαρκή βελτίωσή τους.
6. Αναβάθμιση του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης με βασικό στόχο τη μετατροπή του σε κέντρο αλλαγών και νέας πολιτικής σκέψης για τον εκσυγχρονισμό της διοίκησης, την αναμόρφωση του δημόσιου τομέα, τη στήριξη του δημόσιου υπαλλήλου, αλλά και στην εξυπηρέτηση τελικά του ίδιου του πολίτη, προς όφελος όλης της χώρας.
7. ΤΟΠΙΚΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ
Ο «Καλλικράτης» είναι η μεγαλύτερη τομή στη λειτουργία του κράτους, μια ριζική ανατροπή της αντίληψης άσκησης της εξουσίας. Η τοπική αυτοδιοίκηση έχει πλέον τη δυνατότητα να πρωτοπορήσει και να αποτελέσει υπόδειγμα πράσινης και βιώσιμης ανάπτυξης, αξιοποιώντας την πλούσια παράδοση, την ιστορία, το φυσικό περιβάλλον και την αγροτική παραγωγή, συνδυάζοντας τον πολιτισμό και τον τουρισμό, την ιστορία με το μύθο, την αγροτική και κτηνοτροφική παραγωγή με την τουριστική και πολιτιστική ανάπτυξη.
Ο ρόλος των Περιφερειών γίνεται κομβικός για την επίτευξη του μεγάλου εθνικού στόχου για τα επόμενα χρόνια, για την αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου, την εξασφάλιση της οικονομικής δραστηριότητας, την εξασφάλιση εργασίας σε όλους και τη μετάβαση στην πράσινη και βιώσιμη ανάπτυξη.
Η ριζική αναμόρφωση της τοπικής αυτοδιοίκησης με λιγότερους και ισχυρότερους δήμους, με αιρετές περιφέρειες, με ενισχυμένες αρμοδιότητες και πόρους, πρέπει να συμπληρωθεί και με κανόνες διαφάνειας και εποπτείας στα οικονομικά. Η σύσταση τη; Ενιαίας Αρχής Δημοσίων Συμβάσεων θα θέσει τέλος στην κακοδιαχείριση του δημόσιου χρήματος.
8. ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ
Βασικό εργαλείο για τους στόχους της αναμόρφωσης της Δημόσιας Διοίκησης είναι η ηλεκτρονική διακυβέρνηση, γιατί αποτελεί μια επιλογή που συνδυάζει τη διαφάνεια (ανάρτηση οικονομικών στοιχείων και αποφάσεων στο Διαδίκτυο) με την αποτελεσματικότητα (προσβασιμότητα, ενημέρωση, άμεση εξυπηρέτηση, αναβάθμιση και απλούστευση των διοικητικών διαδικασιών, η ανταλλαγή εγγράφων μεταξύ υπηρεσιών του δημόσιου φορέα), και την ανάπτυξη με την εξοικονόμηση πόρων (καταπολέμηση της σπατάλης οικονομικών και ανθρώπινων πόρων, της διαφθοράς και της γραφειοκρατίας).
Να εφαρμοστούν οι απαιτούμενες δομές για την εξυπηρέτηση του πολίτη, τα Κέντρα Εξυπηρέτησης Πολιτών να γίνουν και Ηλεκτρονικά Κέντρα Εξυπηρέτησης Πολιτών, να προσφέρεται η διοικητική βοήθεια στο σπίτι και να εφαρμοστεί η Κάρτα του Πολίτη για κάθε δημότη, με την οποία οι πολίτες πλέον θα είναι σε θέση να πραγματοποιήσουν πλήθος συναλλαγών με τη Δημόσια Διοίκηση, χωρίς να απαιτείται κανένα άλλο έγγραφο.