Επώαση Εγκληματικότητας

Της Χαράς Τριανταφυλλίδου*

Συνήθως ως αίτιο της ολοένα αυξανόμενης εγκληματικότητας προβάλλεται η κοινωνική παθογένεια• η οικονομική ανέχεια, η ανεργία, η έλευση μεταναστών θεωρούνται οι κύριες συνιστώσες αυτού του προβλήματος. Ωστόσο, ορισμένοι υποστηρίζουν πως η ίδια η διαδικασία της κάθειρξης ενισχύει τις βίαιες τάσεις και υποθάλπει το φαινόμενο που προσπαθεί να καταστείλει. Φαινομενικά, μια τέτοια άποψη θα χαρακτηριζόταν αντιφατική. Όμως τα δεδομένα επιβεβαιώνουν πως ακόμα και οι πιο σκληρές κυρώσεις δεν κατάφεραν να αναμορφώσουν τους παραβάτες. Θα πρέπει να διερευνηθούν, λοιπόν, τα αίτια αυτής της αποτυχίας.
Κατ’ αρχάς, το πρώτιστο αίτιο βρίσκεται στη φύση του συστήματος αντιμετώπισης των κρατουμένων. Η φυλάκιση έχει κατά κανόνα κατασταλτικό χαρακτήρα και αποβλέπει στην καταπίεση των τάσεων εκτροπής από το δίκαιο. Δε μεριμνά για το σωφρονισμό των αδικήσαντων, τους οποίους αντιμετωπίζει σαν παράσιτα άξια αποκλεισμού και δίχως σεβασμό στην ανθρώπινη υπόστασή τους. Σε αυτήν την ατμόσφαιρα απομόνωσης οι κατάδικοι νιώθουν συχνά υποχείριο ενός συστήματος που δεν αποβλέπει στον παραδειγματισμό τους, αλλά στην ανταπόδοση της πράξης. Έτσι, μένουν αδιερεύνητα τα κίνητρα των εγκλημάτων στα οποία προέβησαν• και κατά συνέπεια, όχι μόνο δεν προσεγγίζεται η ψυχοσύνθεσή τους, αλλά υφίστανται περαιτέρω διάβρωση όσο υποβαθμίζονται σαν οντότητες.
Σε αυτό το σημείο τίθεται το καίριο ερώτημα του ποιος ακριβώς φέρει την ευθύνη για τη διερεύνηση των αιτιών που οδηγούν τον εγκάθειρκτο σε εγκληματικές δράσεις. Το προσωπικό που διαθέτει το κράτος αναλαμβάνει κυρίως την περιφρούρηση των παραβατών, καθώς και την επιβολή κανόνων μιας πρέπουσας συμπεριφοράς. Από αυτό το περιβάλλον λείπει ο πιο αναγκαίος παράγοντας, δηλαδή οι εξειδικευμένοι επιστήμονες που θα βοηθήσουν ουσιωδώς τους φυλακισμένους και θα τους απελευθερώσουν από το ψυχολογικό αδιέξοδο που βιώνουν. Αντιθέτως, το στοιχείο που κυριαρχεί στους χώρους κράτησης είναι η εκδήλωση εντονότερης βίας σε βάρος των εγκληματιών και η εκδικητική στέρηση πολλών δικαιωμάτων τους. Υπό την πίεση των άτεγκτων δεσμοφυλάκων, την αδυναμία εκτόνωσης της έντασής τους και την υποβάθμιση της αξίας τους ως οντότητες, οι έγκλειστοι αναζητούν τη εναλλακτική λύση στη συνένωση μεταξύ τους.
Δεδομένου ότι κάθε δράση προκαλεί μια ίσης ισχύος αντίδραση, οι φυλακισμένοι στρέφονται κατά του συστήματος που επιδίωξε την ομαλοποίησή τους. Η πόλωση ανάμεσα σε εγκληματίες και προσωπικό αστυνόμευσης εντείνεται, με άμεση επίπτωση την εκτροπή σε βιαιότητες – αυτή τη φορά στο χώρο που δημιουργήθηκε για να θεραπεύσει τη βιαιότητα. Όταν όμως η εγκληματικότητα καταπολεμάται με περισσότερη εγκληματικότητα, το τελικό αποτέλεσμα είναι ο φαύλος κύκλος που πλήττει τη σημερινή κοινωνία. Με την αποδέσμευσή τους από την ειρκτή, οι πρώην κακοποιοί μετατρέπονται και πάλι σε νυν παραβατικά στοιχεία, εφ’ όσον οι συνθήκες κράτησής τους όχι μόνο δε συνέβαλαν στην κοινωνικοποίησή τους, αλλά τους εξέθρεψε την ανάγκη για εκδίκηση.
Στο πλαίσιο της ανταπόδοσης και της εφαρμογής του μωσαϊκού νόμου «Οφθαλμός αντί οφθαλμού» διαιωνίζεται η εγκληματικότητα και ο κοινωνικός έλεγχος πετυχαίνει τα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα από αυτά του προσδοκεί. Η άμβλυνση αυτού του προβλήματος απαιτεί ριζική αναδιάρθρωση του σωφρονιστικού συστήματος, η οποία έγκειται κυρίως στην ευθύνη του κρατικού μηχανισμού. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τη σοβαρότητας της κατάστασης θα πρέπει να ενεργήσει προς εξυγίανση αυτού του χώρου.


* Η Χαρά Τριανταφυλλίδου αποφοίτησε από το 1ο Γ.Ε.Λ Φλώρινας. Έχοντας συλλέξει 19.411 μόρια στις Πανελλαδικές Εξετάσεις πρώτευσε όχι μόνο σε επίπεδο σχολείου, αλλά και Περιφερειακής Ενότητας Φλώρινας.
Με το παρόν άρθρο, εκφράζει τον προβληματισμό της για το σωφρονιστικό σύστημα και τις ελλείψεις του.