Για το Σύνταγμα της Ελευθερίας του Hayek

Του Χρήστου Αντωνίου

Με αφορμή τη συμπλήρωση ενός χρόνου (8 Απριλίου 2013) από το θάνατο της «Σιδηράς Κυρίας», θυμήθηκα ένα από τα έργα –το μεγαλύτερο ίσως- του Friedrich August von Hayek,το οποίο έμελλε να παίξει σημαντικό ρόλο στη διακυβέρνηση της χώρας της. Η κ. Margaret Thatcher κυβέρνησε τη Μεγάλη Βρετανία, τη χώρα, όπου γεννήθηκε η κοινοβουλευτική δημοκρατία, για τρεις τετραετίες.
Έως και σήμερα η κ. M. Thatcher διχάζει για το έργο της την κοινή γνώμη. Πάντως για ένα πράγμα –άσχετο με το έργο της-που θα μπορούσε κανείς να τη θαυμάσει είναι: το θάρρος, η προσήλωση στο στόχο και η επιμονή της να τον πραγματοποιήσει.
Λέγεται ότι σε κάποιο υπουργικό συμβούλιο, εισέπραξε την αντίδραση των φοβισμένων συντηρητικών υπουργών της (άντρες σχεδόν όλοι τους) να προχωρήσουν το κυβερνητικό έργο, υπό τις πιέσεις των συνδικάτων. Τότε αυτή με άνεση άνοιξε την τσάντα της, έβγαλε ένα βιβλίο από μέσα και δείχνοντας το, τους δήλωσε: «Κύριοι αυτός είναι ο δρόμος μας και οφείλουμε να τον ακολουθήσουμε».
Το βιβλίο που έδειξε στους έντρομους υπουργούς της είναι το σύγγραμμα του Friedrich August von Hayek(1899-1992) (Φρίντριχ Α.Χάγιεκ) «Το Σύνταγμα της Ελευθερίας». Το έργο δημοσιεύτηκε το 1959 και αποτελεί μια συνηγορία υπέρ των ιδεών της ελευθερίας. Είναι μια απολογητική φιλοσοφία για την ελεύθερη κοινωνία, που κινείται πέρα από τα όρια των οικονομικών με κύριο και βασικό προσανατολισμό τις ιδέες για το δίκαιο. Το έργο κυκλοφόρησε στην Ελλάδα το 2008 από τις εκδόσεις Καστανιώτη σε έναν ογκωδέστατο τόμο 731 σελίδων και το προλόγισε ο κ. Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος, σημερινός υπουργός Παιδείας.
Ο Hayek ήταν κορυφαίος αυστριακός οικονομολόγος και πολιτικός φιλόσοφος και θεωρείται ο βασικός εκπρόσωπος της αυστριακής οικονομικής σχολής. Για το έργο του τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Οικονομίας το 1974, όπως αντίστοιχα και ο οικονομολόγος Milton Friedman, για τον οποίο έγινε μνεία σε κείμενο το προπερασμένο Σάββατο. Αν και φίλοι μεταξύ τους και προσηλωμένοι στην αξία της ελευθερίας, εντούτοις προσέγγισαν το θέμα διαφορετικά. O Friedman προσπάθησε να εκλαϊκεύσει τις πολιτικές αρχές του και να απαξιώσει τις αντίπαλες πολιτικές αρχές με τη δύναμη της λογικής και την αδιάψευστη δύναμη των αριθμών. Αντίθετα, ο Hayek προσανατολίστηκε να οικοδομήσει ένα φιλοσοφικό σύστημα πολιτικής και κοινωνικής ελευθερίας και δευτερευόντως να ανατρέψει τις αντίπαλες πολιτικές αρχές, όπως π.χ το Κεϋνσιανό οικονομικό μοντέλο.
Το έργο του Hayek είναι πυκνό. Για κάθε πρόταση απαιτεί ο αναγνώστης να δείξει τη δέουσα προσοχή. Αξιοποιούνται συγγενείς ιδέες από τα πεδία της οικονομικής, κοινωνικής και νομικής θεωρίας, αλλά και της ηθικής φιλοσοφίας και της εξελικτικής ανθρωπολογίας, για να προβάλει το θεμελιώδη χαρακτήρα της αξίας της ελευθερίας.
Ο Μάρκος Δραγούμης πρώην βουλευτής της ΕΔΑ στο σημαντικότερο έργο του «Πορεία προς το Φιλελευθερισμό» σελ. 193 επισημαίνει ότι «παρά τις αντιφάσεις, τις ακαμψίες και τις ελλείψεις της, η συνεκτική προσπάθεια του Hayek να εκπονήσει μια όσο το δυνατόν πληρέστερη φιλοσοφία της ελευθερίας ως απουσίας καταναγκασμού ανθρώπου από άνθρωπο, κατευθύνει τον φιλελευθερισμό προς νέες ελπιδοφόρες περιοχές, δείχνοντας ότι δεν είναι η φιλοσοφία του απομονωμένου, ακοινώνητου, ιδιοτελούς, χρησιμοθηρικού συμφεροντολόγου, αλλά η φιλοσοφία των ανθρώπων που θέλουν να είναι υπεύθυνοι για τους σκοπούς που θέτουν, τις αποφάσεις που παίρνουν και να απολαύουν συννόμως τους καρπούς των έργων τους. Αυτός ο παράξενος «σκεπτικιστής με αρχές» εμφανίζεται έτσι ο πρωτοπόρος ρύστης της δημιουργικότητας των πληθυντικών εγώ».
Για τον σύγχρονο φιλόσοφο της ελευθερίας, η απουσία καταναγκασμού κατοχυρώνει –μέσω του κράτους δικαίου- το απαραβίαστο του χώρου που αποκαλεί «ιδιωτική σφαίρα όπου το άτομο είναι προστατευμένο από κάθε παρέμβαση»
Η πολιτική υπέρ της ελευθερίας του ατόμου είναι η μόνη πραγματικά προοδευτική πολιτική, όχι μόνο γιατί θα νιώθουμε καλά μην έχοντας αφέντες πάνω από το κεφάλι μας, αλλά γιατί μακροχρόνια θα παράγει τα καλύτερα αποτελέσματα για την κοινωνία.
Ο Hayek, προκειμένου να κατακτήσουμε την ευημερία μας προτρέπει να πορευθούμε με τη μέθοδο των δοκιμών και των λαθών. Είναι αδύνατον οι άνθρωποι εκ των προτέρων να γνωρίζουν από τι εξαρτάται η ευημερία τους. «Η ευημερία και η ευτυχία εκατομμυρίων δεν μπορεί να μετρηθεί σε μια μόνο κλίμακα του λιγότερο ή του περισσότερου. Η ευημερία ενός λαού, όπως και η ευτυχία ενός ανθρώπου, εξαρτώνται από πολλά πράγματα που μπορούν να παρασχεθούν με άπειρη ποικιλία συνδυασμών».Δηλ. για κάποιο πρόβλημα να αφεθούν οι άνθρωποι ελεύθερα να προτείνουν δεκάδες λύσεις και να δοκιμάζουν την αποτελεσματικότητά τους, ώστε «να επιφέρουν την εμφάνιση αυτού που, όταν το δούμε, θα το θέλουμε».
Ο Hayek έδινε μεγάλη σημασία στον ανταγωνισμό. Τον θεωρούσε κινητήρια δύναμη για την οικονομία και την κοινωνία. Αυτός (ο ανταγωνισμός) μπορούσε να προκαλέσει στην κοινωνία ανατροπές και μετασχηματισμούς. Βέβαια οργανωμένα συμφέροντα και όλοι αυτοί που έλκονται από μονοπωλιακές καταστάσεις σχεδόν πάντα αντιδρούν. Γι’ αυτό το λόγο ο Hayek δεχόταν την κρατική παρέμβαση ώστε «να καταστεί ο ανταγωνισμός αποτελεσματικός και ευεργετικός για την κοινωνία» Στη δική μας περίπτωση αυτό μου θυμίζει τη γνωστή υπόθεση του καρτέλ του γάλακτος, με συνέπεια να έχουμε (οι πολίτες) κατά την αγορά του, το πιο ακριβό γάλα στην Ευρώπη και οι παραγωγοί να εισπράττουν τις χαμηλότερες τιμές κατά την πώλησή του.
Κλείνοντας αυτή τη μικρή αναφορά στο έργο του Hayek οφείλω να επισημάνω ότι η κ. Margaret Thatcher, δεν υιοθέτησε στο σύνολο τις θέσεις του «Συντάγματος της Ελευθερίας», παρά μόνο κάποιες θέσεις για την οικονομία και αυτό φάνηκε από το γεγονός, ότι υποστήριξε δικτατορικά καθεστώτα, όπως αυτού της Χιλής, τάχθηκε κατά των μεταναστών κ.α. Παρ΄όλα αυτά όμως της αποδόθηκε ο τίτλος «φιλελεύθερη». Όμως ο φιλελευθερισμός δεν είναι μόνον οικονομικός, είναι πολιτικός και κοινωνικός. Με βάση τη θέση αυτή δικαιούται να ονομάζεται «φιλελεύθερη»; Ίσως δικαιούται τόσο, όσο και ο κ. Μπαλτάκος που νόμιζε, ότι άνηκε εξ ολοκλήρου στο κυβερνών κόμμα…