Η σιωπή που πληρώνει τα έξοδα

* Η αφορμή του κειμένου είναι το θέμα έκθεσης που δόθηκε χθες (Σάββατο 8 Νοέμβρη) στους μαθητές Λυκείου για να εκφράσουν τις απόψεις τους, ώστε να επιλεγούν αυτοί που θα συμμετάσχουν στην ημερίδα EUROSCOLA, η οποία διοργανώνεται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο Στρασβούργο τον Ιανουάριο του 2015. Το θέμα που δόθηκε είναι το εξής: «Το Ευρωπαικό Κοινοβούλιο μετά τη συνθήκη της Λισαβόνας έχει πιο ενισχυμένο ρόλο στην διαμόρφωση της Ευρώπης. Ποιος είναι ο ρόλος του Ευρωπαίου πολίτη και πώς μπορεί να ακουστεί δυνατότερα η φωνή του στην Ευρώπη;»

Του Πέτρου Σκυθιώτη

Ένα από τα πιο βασικά πράγματα που μαθαίνει κανείς για την ανάγνωση της ιστορίας είναι πως η καταγραφή κι η ανάλυσή της εκφράζουν πάνω από όλα την προσωπική γνώμη του γράφοντος πάνω στις ιστορικές πηγές σε συνάρτηση με την προσωπική του άποψη πάνω στα σύγχρονα πολιτικά γεγονότα. Επίσης, η γλώσσα ως φορέας σκέψεων μπορεί να μας αποκαλύψει τη στάση κάποιου μόνο και μόνο από τις εκφράσεις ή λέξεις που θα χρησιμοποιήσει για να εκφράσει κάτι. Συνδυάζοντας τα παραπάνω, κρίνουμε την διατύπωση του ερωτήματος.
Αρχικά, ενώ είναι σαφές πως γίνεται λόγος για την Ευρωπαϊκή Ένωση, στο ερώτημα επιλέγεται –δυο φορές και όχι τυχαία- η λέξη «Ευρώπη». Η Ευρώπη είναι συγκεκριμένος γεωγραφικός χώρος, ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μια οικονομική ένωση των περισσότερων χωρών της Ευρώπης. Επιχειρείται συχνά να συγχέονται αυτά τα δύο, κυρίως όταν γίνεται λόγος για φυγή, αποδέσμευση. Η ευφυής απάντηση που περιλαμβάνει συγχωνευμένες τις δύο έννοιες σε μία ομοούσια είναι «και πού να πάμε, στην Ασία;».
Δεύτερον, χρησιμοποιείται η λέξη «πολίτης», η οποία κάτω από μία εξισωτική ομπρέλα περιλαμβάνει τους απλούς πολίτες κι αυτούς που είναι κάπως «περισσότερο πολίτες» από τους πρώτους. Αποκρύπτεται, δηλαδή, η οικονομική φύση και δύναμη των προσώπων που ενεργούν στον οικονομικό χώρο της ΕΕ. Η σκέψη εδώ είναι το ίδιο ευφυής και απλή όσο και η προηγούμενη: «αφού είμαστε όλοι Ευρωπαίοι πολίτες, τότε έχουμε τα ίδια συμφέροντα, τότε είμαστε στην ίδια πλευρά, τότε η ένωση είναι υπόθεση όλων μας»
Τρίτη παρατήρηση πάνω στην ερώτηση. Αφού από το σχολείο ξέρουμε πως το κοινοβούλιο είναι ο ναός της δημοκρατίας, πως είναι η σύγχρονη εκκλησία του δήμου, πως εκεί παίρνονται οι αποφάσεις και χαράσσονται οι πολιτικές που εκπροσωπούν τη θέληση του λαού, τότε γιατί χρειάζεται περισσότερο «ενισχυμένος ρόλος»; Κι αφού χρειάζεται ενισχυμένος ρόλος του κοινοβουλίου για να παίρνονται οι αποφάσεις πάλι από το συμβούλιο τεχνοκρατών για λογαριασμό των «ενισχυμένων πολιτών», τότε ποιος ήταν ο λιγότερο ενισχυμένος ρόλος του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου; Εδώ εννοείται πως αυξάνονται κάπως τα ντεσιμπέλ της φωνής του πολίτη και το ερώτημα που προκύπτει μετά το φιλτράρισμα μοιάζει να είναι κάπως έτσι: πώς μπορούν να αυξηθούν τα ντεσιμπέλ της φωνής των απλών πολιτών στα πλαίσια της ΕΕ, ώστε πάλι να μην παίρνεται υπόψη, αλλά να χαρίζει στους φωνασκούντες μία κάποια ικανοποίηση συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων;
Αυτή η σοσιαλδημοκρατικής φύσης ερώτηση που βγαίνει κατευθείαν από την σκέψη της σχολής του κοινωνικού λειτουργισμού μοιάζει να είναι η πλέον σημαντική για την ΕΕ. Γιατί είναι τόσο σημαντική; Επειδή στο στάδιο της παρακμής και του κοινωνικού δαρβινισμού που έχει φτάσει τους λαούς η οικονομική πολιτική της, το ζητούμενο πια είναι η αποδοχή, η ανοχή, η συμμετοχή εκ μέρους των λαών.
Μία από τις βασικότερες λειτουργίες του εκπαιδευτικού συστήματος από κοινωνιολογική άποψη είναι η νομιμοποίηση, η αποδοχή και η αναπαραγωγή του πολιτικοοικονομικού συστήματος από τους μαθητές, τα μελλοντικά μέλη της κοινωνίας. Μέσα από αυτή τη δίοδο διδάσκεται η ιδεολογία της ΕΕ, μια ιδεολογία που παραχαράσσει την ιστορία με την θεωρία των δύο άκρων, που καλλιεργεί το «ευρωπαϊκό» όνειρο μέσα από μαθήματα επιχειρηματικότητας και αγωγής καταναλωτή, που εξαίρει τα ιδεώδη της ανταγωνιστικότητας, της κινητικότητας, της ευελφάλειας, της ευελιξίας, της αυτομόρφωσης (κατ’ ευφημισμόν) κλπ.
Μέσα από διαδικασίες επιλογής, αριστείας και μαθητείας οι μαθητές φαντάζονται να τους περιμένει ένα κουστούμι, ενώ στους περισσότερους επιφυλάσσεται μια καλοδουλεμένη στη συνείδηση ανεργία, μια ανεργία που είναι το ίδιο αναπόσπαστο κομμάτι-εργαλείο για τον καπιταλισμό όσο και το τραπεζικό σύστημα ή τα δάνεια χωρών. Μέσα από τον διαχωρισμό πολιτικής και οικονομίας στην εκμάθηση της ιστορίας αποκρύβεται πως το ιστορικό-πολτικό θέμα παντού και πάντα είναι το χρήμα, ο πλούτος, το κέρδος, ενώ τα πολιτικά πρόσωπα, οι διαφαινόμενες αξίες που φέρουν και οι προσωπικότητές τους είναι τα δευτερεύοντα εκτελεστικά όργανα. Στη βάση, βέβαια, όλων αυτών είναι οι λαοί που σκοτώνονται όταν το καλούν οι συνθήκες των από πάνω και που η φωνή τους πρέπει να ακούγεται μόνο όσο κατά το δυνατόν δεν θίγονται τα συμφέροντα της οικονομικής εξουσίας.
Αυτή είναι κι η φωνή που θέλει η ΕΕ και τώρα να ακούγεται εκ μέρους των λαών. Και μάλιστα είναι η «ριζοσπαστική» φωνή, αυτή που ζητάει την «αλλαγή». Την αλλαγή κυβερνήσεων, την αλλαγή διαχειριστών, την αλλαγή προσώπων. Αυτός είναι κι ο ρόλος που εναποτίθεται στο πολίτη της ΕΕ μέσα και από την διαδικασία των Ευρωεκλογών: ο ρόλος επιλογής προσώπων και αλλαγής τους κάθε τόσο. Κάποιος θα πει σωστά πως η δημοκρατία λειτουργεί πάνω σ’ αυτήν την αρχή, την αρχή της ελεύθερης επιλογής της πολιτικής εξουσίας. Αυτή όμως είναι η μισή αλήθεια. Και είναι η μισή αλήθεια επειδή η οικονομική εξουσία που είναι σύμφυτη της πολιτικής εξουσίας (και μάλιστα είναι ανώτερη, επειδή αυτή δεν αλλάζει ενώ η πολιτική εξουσία εναλλάσσεται εύκολα από εκλογές σε εκλογές) δεν τίθεται υπό αμφισβήτηση. Η οικονομική εξουσία ταιριάζει με κάθε κυβέρνηση αρκεί να μην αμφισβητείται ο ρόλος του κεφαλαίου. Είτε αυτή η κυβέρνηση είναι φιλελεύθερη, είτε σοσιαλδημοκρατική, είτε αριστερή, είτε φασιστική όπως του Μουσολίνι ή του Χίτλερ, οι οποίοι είχαν την πλήρη υποστήριξη του μεγάλου κεφαλαίου.
Υπό αυτή την ανάλυση και δίνοντας τελική απάντηση στο ερώτημα η δύναμη της φωνής των λαών είναι και θα είναι ανάλογη με την άνεση που προσφέρει ο λόγος της, το περιεχόμενο στην οικονομική εξουσία. Όσο με την φωνή των λαών δεν θα θίγονται τα συμφέροντα των επιχειρηματικών ομίλων και των πολυεθνικών (τα οποία διασφαλίστηκαν στο μνημόνιο των μνημονίων, την συνθήκη του Μάαστριχτ με τις τέσσερις ελευθερίες), τόσο δυνατότερα μπορεί να ακούγεται η φωνή των πολιτών στην βάση μιας κάλπικης ελευθερίας και δημοκρατίας, των οποίων ο πλουραλισμός συνίσταται στο γεγονός πως απ’ τα δέκα είναι ελεύθερος κανείς να επιλέξει ανάμεσα στα εννιά. Και μάλιστα να κάνει και αριθμητικά μίγματα προκειμένου να επιτευχθεί η απαραίτητη για την οικονομική σταθερότητα «κοινωνική συναίνεση».
Η φωνή του λαού στα πλαίσια αυτά πάντα θα πρέπει να εκφράζεται από «τα πάνω», από τους πολιτικούς σχηματισμούς και ποτέ στην αντίθεση κεφαλαίου-εργασίας. Γι’ αυτό και βλέπουμε πως απεργίες, κινητοποιήσεις και συλλαλητήρια που κατεβάζουν δεκάδες χιλιάδες κόσμου στους δρόμους αποκρύφτηκαν, ενώ φροντίστηκε να ενημερωθούν επιμελώς οι πολίτες για τις διεργασίες ούτε εξήντα ατόμων στην κεντροαριστερά, για την ανακάλυψη του ένδοξου παρελθόντος που μας φέρνει στο νου τους στίχους του Μπρεχτ, τις βόλτες επιφανών εισαγόμενων σελέμπριτι στο κέντρο της Αθήνας, τις παρελάσεις των ομοφυλόφιλων, την διαχείριση των αδέσποτων ή τις ποδηλατοδρομίες για την διάσωση του περιβάλλοντος. Δεν αναφέρω τις ΜΚΟ γιατί ενώ τα σχολικά εγχειρίδια τις καθαγιάζουν ακόμα, εντούτοις το θέμα πάλιωσε «πλέον» από διαφθορά.
Η ιστορία γράφεται από ιδέες που κινητοποιούν τους λαούς. Οι ιδέες διδάσκονται στα πλαίσια του αποδεκτού και εγκεκριμένου. Ενίοτε βέβαια ποινικοποιούνται κατά το δοκούν, όπως τα σφυροδρέπανα στη βαλτική. Ανταπαντώ με το ιστορικό ερώτημα που αφορά και την ιδέα γέννησης της ΕΕ αρχικά ως ΕΚΑΧ μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τι έγινε την 9η του Μάη και πώς αυτή η μνήμη γίνεται (ή πρόλαβε κιόλας και έγινε) σιωπή; Διότι η σιωπή του πλήθους ηχεί υπόκωφα. Σαν μια φωνή που διαρκώς χάνει το δρόμο της.