Η Ελληνική κρίση στην εποχή της οικονομίας των αγορών

Του Κώστα Φιλιππίδη

Στην εποχή του παγκοσμιοποιημένου οικονομικού συστήματος οι τύχες των μικρών περιφερειακών οικονομιών βρίσκονται αποκλειστικά στις ορέξεις των λεγόμενων αγορών. Το σύγχρονο οικονομικό μοντέλο αποτελεί κατά βάση το εργαλείο σημαντικών επιτευγμάτων και ευκαιριών ανάπτυξης αλλά παράλληλα αποτελεί συστατικό κοινωνικών αδικιών και ανισοτήτων, ενώ βρίσκεται μετά από τρία χρόνια συνεχόμενης χρηματοπιστωτικής αναταραχής σε μία κρίσιμη καμπή που μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικές κοινωνικές και πολιτικές ανατροπές.
Οι πρόσφατες και εντεινόμενες παγκόσμιες αντιδράσεις και διαμαρτυρίες για τον ρόλο των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων επαναφέρουν πλήρως το ερώτημα για την ανάγκη ορθολογικής διαχείρισης της Παγκοσμιοποίησης που συνδέετε άμεσα με την γενικότερη λειτουργία του καπιταλισμού.
Με ποιον τρόπο βρέθηκε σήμερα η παγκόσμια αγορά να κινείται σε αυτούς του ανεξέλεγκτους ρυθμούς?
Αρχικά οι περιορισμοί στην ελεύθερη διακίνηση ιδεών και ανθρώπων, το κλειστό κύκλωμα της αγοράς που εμπόδιζε κάθε είδους ανταγωνισμού προς όφελος της ποιότητας και της ικανοποίησης του αισθήματος της κατανάλωσης και η επιζήμια για την ανάπτυξη - κατά τα λεγόμενα των υποστηρικτών του νεοφιλελευθερισμού - κρατική παρεμβατικότητα αποτελούν πλέον παρελθόν.
Οι ραγδαίες αλλαγές σε όλα τα επίπεδα της τεχνολογίας δημιούργησαν ένα κόσμο ταχύτατα εξελισσόμενο και ραγδαία αναπτυσσόμενο. Η μείωση των αποστάσεων, η ταχύτητα των μεταφορών και των επικοινωνιών δημιούργησε νέα δεδομένα και επιτάχυνε σε ένα βαθμό και την εξέλιξη της παγκοσμιοποίησης. Οι εθνικές οικονομίες συνεχώς περιορίζονται και την θέση τους καταλαμβάνουν οι περιφερειακές οικονομικές ενώσεις (π.χ. Ευρωπαϊκή Ένωση) με εξέχοντα τον ρόλο των διεθνών οικονομικών οργανισμών (π.χ. ΔΝΤ), ενώ πάντα η παγκόσμια οικονομία αποτελεί πεδίο ιδιαίτερα σκληρών συσχετισμών.
Ανατρέχοντας στους κανόνες του παγκόσμιου εμπορικού συστήματος θα διαπιστώναμε ότι αυτοί ήταν πάντοτε γραπτοί και επιβάλλονταν από τις κυρίαρχες δυνάμεις της εποχής (κυρίως του Δυτικού πολιτισμού). Σήμερα οι κυρίαρχες οικονομικές δυνάμεις είναι εταιρείες που μπορούν να καθορίζουν κάθε στιγμή τους όρους και να λειτουργούν με ανεξέλεγκτο τρόπο χωρίς να λογοδοτούν πουθενά.
Μετά και την αποτυχία του σοσιαλιστικού μοντέλου και οι κυβερνήσεις των πρώην κομμουνιστικών χωρών αποφάσισαν να στραφούν ξανά στην οικονομία της αγοράς και στις ιδιωτικοποιήσεις, με σκοπό να περιορίσουν ένα νωθρά κινούμενο δημόσιο τομέα και να μπορέσουν έτσι να δώσουν νέα ώθηση στην οικονομία. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται πλέον σε όλα τα κράτη της υφηλίου, ασχέτως πολιτεύματος, κοινωνικού ή οικονομικού συστήματος και γεωγραφικής θέσης.
Η πρόσφατη κρίση απέδειξε πως η παγκοσμιοποιημένη αγορά δεν μπορεί να διασφαλίσει ικανοποιητικά την διανομή των αγαθών, των κοινωνικών υπηρεσιών και να στηρίξει τις απαραίτητες κοινωνικές ανάγκες για δικαιοσύνη και δημοκρατία. Επιπρόσθετα, η πλήρης απελευθέρωση των παγκόσμιων αγορών επιφέρει περιορισμό έως μηδενισμό του ρόλου των εθνικών κυβερνήσεων και μία σειρά άλλων θεσμών που συνδέονται άμεσα με την γενικότερη ομαλή λειτουργία του κράτους. Η άποψη αυτή στηρίζεται στο γεγονός ότι οι αγορές δεν έχουν κατασκευαστεί για να διασφαλίζουν την κοινωνική αρμονία, την αλληλεγγύη, την ισονομία και τον σεβασμό των βασικών αρχών του ανθρωπισμού αλλά σε πολλές περιπτώσεις, ισοπεδώνουν και αλλοιώνουν τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα κοινωνικών ομάδων και λαών αδιαφορώντας για την κουλτούρα και προωθώντας το «μοντέλο» του καταναλωτισμού και τις κερδοφορίας χωρίς μέτρο και όριο.
Δυστυχώς οδηγηθήκαμε σε ένα αδιέξοδο που προκλήθηκε κυρίως από την απληστία και την προσπάθεια για ικανοποίηση μόνο των υπέρμετρων καταναλωτικών αναγκών.
Η χώρα μας δεν θα μπορούσε να είναι εξαίρεση μιας και αδυνατώντας να διαχειριστεί τα οφέλη μιας περιόδου ευδαιμονίας οδηγήθηκε σε αδιέξοδα. Όμως, για την σημερινή κρίσιμη καμπή το μέλλον μιας χώρας μέλους της ΕΕ δεν μπορεί να κρίνεται από τις επιλογές αυτών που έχουν οδηγήσει την παγκόσμια οικονομία σε μια κρίση δίχως προηγούμενο. Το πρόβλημα δεν μπορεί να είναι μόνο ελληνικό όσο και να ευθύνεται το διεφθαρμένο και αναξιόπιστο ελληνικό κράτος που δανειζόταν, όντως, υπέρμετρα για να θρέψει την απληστία των διαχειριστών του. Η κρίση δεν μπορεί να αποτελεί ευθύνη μονομερής. Είναι αδιανόητο σε μια εποχή που έχουν κατακτηθεί και εδραιωθεί δικαιώματα για κάθε είδους κοινωνική δράση να επιστρέφουμε σε πρακτικές εξαθλίωσης και κατάρρευσης της μεσαίας τάξης και διάλυσης του κοινωνικού πλέγματος. Οι απαντήσεις πρέπει να αναζητηθούν αλλού.
Η κρίση που περνάει σήμερα η Ελλάδα και άλλες περιφερειακές οικονομίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ακόμη περισσότερο της Ευρωζώνης, μπορεί σε κάθε στιγμή να μετεξελιχθεί σε μια ευρύτερη αναταραχή που θα οδηγήσει σε καταστρεπτικότερα αποτελέσματα. Απαιτείται σοβαρή και ισχυρή βούληση για μια ορθολογική διαχείριση τόσο των αγορών όσο και των δημοσιονομικών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι χώρες. Δεν θα ήταν καθόλου λογικό να αφεθεί στην τύχη της μια χώρα που αποτελεί και θα συνεχίσει να είναι, παρά την οργιώδη παραπληροφόρηση, αναπόσπαστο κομμάτι ενός ισχυρού οικονομικού οργανισμού.